ब्रिटिश गुरूंना धर्मशास्त्रात सांगितलेल्या गुरुप्रमाणे मान देणे म्हणजे “म्हसोबास परब्रम्हपदास चढविणे असून प्राचीन गुरुशिष्य सबंधाचा अवमान करणे होय” असे टिळक म्हणतात. परंतु प्राचीन काळातील कोणती गुरूपरंपरा अभिमानाची होती ? मिथ्या युगातील द्रोणाचार्य व एकलव्य ही गुरुशिष्य परंपरा अभिमानाची होती असे म्हणणे म्हणजे सूर्यास चंद्र आणि दिवसास रात्र म्हणण्यासारखे होईल. आपणाकडून विद्या घेत नसलेल्या एकलव्याचा अंगठा कापण्याचा अधिकार द्रोणाचार्यास कोणी दिला? केवळ एक आदिवासी तरुण आपण विद्या देत असलेल्या अर्जुनापेक्षा वरचढ होऊ नये यासाठी अंगठा कापणारा द्रोणाचार्य जर टिळकांचा आदर्श गुरु ठरत असतील व त्या परंपरेस ते आदर्श गुरु शिष्य परंपरा म्हणत असतील तर टिळकांच्या अशा विद्वतेचा भारतीय समाजास कोणताही उपयोग नव्हता. असेच मानले पाहिजे. जिंकलेल्या लोकांना जेते लोक अथवा त्यांनी नेमलेले शिक्षक हे राष्ट्रधर्माची खरी तत्वे सांगतील, ही गोष्ट मनुष्य स्वभावाच्याच विरुध्द आहे. ही बाब इंग्रज विद्वानाच्या संदर्भात खरी आहे असे टिळकांना वाटते असे मानले तर, आर्यांनी अनार्य लोकांना जिंकल्यानंतर त्यांनी जे आपले तत्वज्ञान, रूढी व परंपरा पराभूत भूमीपुत्रावर लादल्या त्याचे काय ? चातुर्वर्ण्यव्यवस्था ही वेदकर्त्यांनी पराभूत लोकावर लादली आणि त्यांना रूढीच्या व जाती नियमाच्या चौकटीत बसविले अशा परंपरेला टिळकांच्याच व्याख्येनुसार गौरवाची परंपरा कसे म्हणता येईल ? अशी व्यवस्था लादनार्‍या वैदिक आर्यांना भारतीय भूमिपुत्राचे गुरु जसे म्हणता येणार नाही तसेच भारतातील ब्रिटिश प्रिन्सिपाल व प्राध्यापकांच्या बाबतीमध्ये ठरविता येऊ शकते.
टिळक आपल्या लेखात सरकारी शाळा व त्यातील शिक्षकांच्या भौगोलिक परिस्थितीवर (ब्रिटिश शिक्षक) बोट ठेवून ते कितीही विद्वान असले तरीही कुचकामी आहेत. असा अभिप्राय नोंदवितात. कारण हे विद्वान शिक्षक आपल्या विद्यार्थ्यांना पाश्चिमात्य शिक्षण देवून त्यांना मानवाधिकार, जगाचा इतिहास, धर्मातील विषमता व स्त्रीमुक्तीचे ज्ञानार्जन करीत होते. टिळकांना असे ज्ञान परवडणारे नव्हते कारण हे ज्ञान घेतलेले विद्यार्थी पूर्वगौरवपरंपरा, धर्मातील असमानता व एकाच वर्गाच्या श्रेष्ठतेवर आधारित वर्णव्यवस्थेवर प्रश्न विचारतील अशी टिळकांना भीती होती. म्हणून टिळक वारंवार खाजगी शिक्षण व राष्ट्रवादी शिक्षकावर भर देतात. कारण अशा व्यवस्थेत सरकारचे बंधन नसून त्यांना हवे ते शिक्षण देता येणार होते.
टिळक म्हणतात, हिरण्यकश्यपूने आपल्या प्रल्हाद नावाच्या मुलास आपल्या मताप्रमाणे शिक्षण देण्यासाठी अनेक शिक्षक नेमले होते, परंतु वामनाने वर्णन केल्याप्रमाणे त्याला कृष्णभक्ति शिकविण्याच्या कामी ते गुरु म्हणून निरुपयोगी ठरले. हिरण्यकश्यपूसारख्या परकीय राजांनी काढलेल्या शाळातून ही तत्वे (भक्ति व धार्मिक शिक्षण) शिकविली जाणे शक्य नाही व ती शिकविली जावी अशी अपेक्षा करणे मूर्खपणा आहे. प्रल्हादाने पित्यानी नेमलेल्या गुरूची विद्या झिडकारून दिली. त्याचप्रकारे विद्यार्थ्यानी प्रि. सेल्बी सारख्या गुरुचे ते आपले कितीही हितचिंतक असले तरी त्यांनी दिलेली विद्या झिडकारली पाहिजे. कारण इंग्रज म्हणून उपदेश करण्यास ते अपात्र आहेत. त्यामुळे ते आमचे गुरु नव्हेत. पुढे ते म्हणतात, वामनाने प्रल्हादच्या मुखातून वदविल्याप्रमाणे असे गुरु पोटभरू किंवा पापभीरू समजले पाहिजेत.
टिळकांची गुरूंना मान न देण्याची भाषा किंवा विद्यादान करणार्‍या गुरुस हे आपले गुरुच नव्हेत, असे त्यांचे म्हणणे ते सांगत असलेल्या वा मानत असलेल्या धर्मशास्त्राच्याच विरोधात होते. कारण टिळकांची धर्मशास्त्रे ही गुरुस देवाची संज्ञा देतात. गुरूंनी दिलेले ज्ञान हे प्रथम विवेक व सद्सदविवेक बुध्दीच्या प्रत्येक कसोटीवर तपासून पाहिले पाहिजे. त्यानंतरच त्या गुरुच्या विचाराला स्वीकारले किंवा झिडकारले पाहिजे असे बुध्दाने म्हटले होते. प्रीन्सिपाल सेल्बीच्या भारतीय विद्यार्थ्यात विवेक व सद्सदविवेकाचा अभाव होता असे म्हणणे म्हणजे त्यांच्यावर अन्याय करण्यासारखेच होय. विद्यार्थ्यांनी प्रीन्सिपाल सेल्बीच्या विचारांना झिडकारलेही असते, परंतु टिळकांना भारतीय विद्यार्थ्यामधील विवेकाला जागृत होऊच द्यायचे नव्हते. विवेकाची स्वतंत्रता टिळकासाठी भयप्रद होती. म्हणून स्वत:च गुरुशिष्य धर्म सांगून ‘हे आमचे गुरु तर नव्हेतच परंतु आमचे विद्यार्थी त्यांचे शिष्यही नव्हेत’ असे ते कंठरवानाने सांगतात.
आपल्या तिन्ही लेखात टिळक हिरण्यकश्यपू, प्रल्हाद व वामन यांचे उच्चारवान करताना दिसतात. हिरण्यकश्यपू हा एक कपटी राजा असून त्याची संज्ञा त्यांनी लॉर्ड कर्झन राजवटीस दिली. लॉर्ड कर्झन यांची राजवट ही जुलूमशाहीची व विभाजनकारी होती हा इतिहास आहे. परंतु हिरण्यकश्यपूचा असा कोणता इतिहास आहे की, जो जुलूमशाही व विभाजनकारी होता. मिथ्यांचा अवतारी मिर्चीबाजार बघितला तर हिरण्यकश्यपू हा मूळ भारतीय होता. तर वामन हा अप्रवासी (विदेशी आर्य) भारतीय होता. म्हणजे ब्रिटिशांची राजवट जशी भारतात आली तशीच वामन व त्यांचे साथीदारही भारतात चोरवाटेने आले. त्यांनी हिरण्यकश्यपूच्या साम्राज्यावर आक्रमण करून राज्य जिंकण्यासाठी त्याच्या प्रल्हाद या मुलास आमिष दाखऊन फितूर बनविले. तसाही भारत जगात फितुरीसाठी प्रसिध्द असा देश आहे. आजही राजकीय सत्तेसाठी अशी फितुरी होताना आपण बघतोच. त्यामुळे प्रल्हादची फितूरी करविणारे व नंतर त्यांचे राज्य जिंकणारे वामन व त्यांचे साथीदार हे सुध्दा प्रिन्सिपल सेल्बी प्रमाणे मूळ भारतीयांचे गुरु ठरू शकत नाही. कारण त्यांनी सुध्दा ब्रिटिश राज्यकर्त्याप्रमाणे मूळ भारतीयावर आपली धोरणे लादुन त्यांचे सामाजिक, सांस्कृतिक व आर्थिक हक्क हिसकाऊन घेत त्यांचेवर आपल्या फायद्यांची नवी व्यवस्था लादली. लॉर्ड कर्झनने ज्याप्रमाणे भारतीय नागरिकास गोर्‍या राज्यकर्त्यांच्या बरोबरीचे हक्क मिळू नये यासाठी प्रयत्न केले, तसेच प्रयत्न वामन नावाच्या राज्यकर्त्यांने मूळ भारतीय लोकावर धर्मशास्त्र नीतीच्या माध्यमातून केले असावे. त्यामुळे टिळकांचे नितीशास्त्र व विदेशी लोकास गुरु म्हणून झिडकारण्याची प्रवृत्ती तर्कशास्त्रानेच हिरण्यकश्यपूच्या साम्राज्यावर वर्चस्व गाजविलेल्या वामन व त्यांच्या साथीदारावर सारखीच लागू होते. म्हणूनच ‘हे आमचे गुरु नव्हेत व आम्ही त्यांचे शिष्यही नाही’ हे टिळकांचे म्हणणे प्राचीन इतिहासातील आर्य – अनार्य आणि सुर - असुर यांच्यातील संघर्षाच्या संदर्भात भारतीयांनी लक्षात ठेवत आर्य व सुर हे खरेच आपल्या गुरूच्या स्थानी आहेत कि या देशावरील आक्रमणकारकांच्या स्वरूपात आहेत यावर चिंतन केले पाहिजे.
लेखक: बापू राऊत
No comments:
Post a Comment