निवडणूका, मतदारांचे प्रकार व त्यांचा संभाव्य कल

 भारत हा लोकशाहीवादी देश आहे. त्यामुळेच स्वातंत्र्यानंतर लोकसभा आणि विधानसभा   निवडणुकांच्या काळात मतदारांचा आणि एकाहून अधिक पक्षांचा त्यात मुक्त सहभाग दिसून येतो. निवडणुक काळात  अनेक पक्ष आपापल्या जाहिरनाम्याद्वारे मतदारांना आकर्षित करीत असतात. या जाहिरनाम्याबद्दल सर्वच मतदारांना उत्सुकता असते असे नाही. मतदारांचा    कल हा नेहमी बदलत असतो. काही मतदारांना स्वहितासाठी  सत्तेमध्ये आपल्या समूहाची भागीदारी आवश्यक वाटत असते. मात्र सामाजिक व आर्थिक हिताची समज नसलेले मतदार कोणाच्याही प्रभावाखाली येऊन मतदान करीत असतात. असो, निवडणूक रिंगणात प्रामुख्याने दोन प्रकारचे मतदार असतात. एक वैचारिक मतदार, तर दुसरा तरंगता (फ्लोटिंग) मतदार. मात्र अलीकडे तिसऱ्या प्रकारचा मतदार निर्माण झालाय. अशा मतदाराला ‘सरकारी वा  लाभार्थी’ मतदार असे म्हणता येईल. या लाभार्थी मतदारांनी २०१९ च्या लोकसभा आणि त्यानंतरच्या विधानसभा निवडणुकीत सत्ताधारी पक्षांना विजय मिळवून देण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. त्यामुळे निवडणुकांच्या धामधुमित बेरोजगारी, महागाई, चांगले शिक्षण व आरोग्यासारखे मुद्दे उद्ध्वस्त झाल्यासारखे दिसतात. याच्याच वळचळणीला लाभार्थी पॅटर्नसोबत निवडणुकांच्या उत्तरोत्तर सरकारी संस्थांच्या तपासनिकीचा नवा पॅटर्न निर्माण झालाय. हा पॅटर्न लोकशाहीच्या आरोग्यासाठी चांगला कि वाईट यावर सुज्ञ नागरिकांनी चर्चा करावयास हवी.

भारतीय चुनाव और मतदाता का झुकाव

 

भारत एक लोकतांत्रिक देश है. इसीलिए स्वतंत्रता के बाद लोकसभा एंव विधानसभा के चुनावी माहोल में मतदाताओं और एक से अधिक पार्टीयोंकी बेझिझक भागीदारी रही है. चुनाओमे, बहुविध पार्टिया मतदाताओंको अपने अपने मुद्दोंपर आकर्षित करनेका प्रयास करती है.  सभी मतदाताओंको (वोटर्स) को राजनीतिक समज होती है, ऐसा नहीं है. कुछ सामुदायिक वोटर्स पावर शेअरिंग को मद्देनजर वोट का उपयोग करते है. राजनीतिक समज का अभाव होनेवाले मतदाता किसीके भि  प्रभाव में आकर वोट करते है. वैसे भि, मुख्यत: मतदाता दो प्रकार के होते है. एक वैचारिक मतदाता, दूसरा फ्लोटिंग (तरंगता) मतदाता. इसमें एक तीसरे प्रकार के मतदाता का आगमन हो गया है. इस तीसरे को  लाभार्थी या सरकारी मतदाता कहा जा सकता है. इन लाभार्थी मतदाताओने ने २०१९ के लोकसभा और उसके बाद के विधानसभा चुनाओमे सताधारी पार्टीयोंको जितवाने में अंहम रोल अदा किया है. इस तरह के वोटर्स के पैटर्न से चुनाव में बेरोजगारी, महंगाई और बेहत्तर शिक्षा जैसे मुद्दे धराशाई हो गए. जिसका अब कुछ मोल नहीं है क्योकि राजनीतिक पार्टीयोने वोटरोंके पैटर्न के साथ साथ सरकारी संस्थाओ के नए पैटर्न का निर्माण किया  है.  

"हे आमचे गुरु नव्हेत" हा टिळकांचा लेख व त्यावरील विवेचन

हे आमचे गुरु नव्हेत ! अशा प्रकारची लेखमाला टिळकांनी केसरीतून लिहली होती. केसरीतील हे लेख  १७ ऑक्टोबर १९०५, २४ ऑक्टोबर १९०५ आणि ७ नोव्हेंबर १९०५ रोजी प्रसिध्द झाले. स्वदेशी चळवळीत पडणारे विद्यार्थी व त्यांच्या गुरूमधील परस्पर सबंध दाखविण्यासाठी हे लेख लिहले होते.  हे आमचे गुरु नव्हेत, हे वाक्य त्यांनी डेक्कन कॉलेजचे ब्रिटिश प्रिन्सिपाल सेल्बी आणि शिक्षणतज्ञ मेकॅले यांना उद्देशून उच्चारले होते. हे गुरु यासाठी नव्हेत की, ते आपल्या विद्यार्थ्यास स्वदेशी व राष्ट्रीय चळवळीत सहभागी न होण्याचे व केवळ विद्याभ्यासाकडे लक्ष देण्याचे मार्गदर्शन करीत होते. राष्ट्रवाद हा धर्म व जातीच्या गर्वाशी सबंधित नसून त्या त्या भूभागात राहत असलेल्या लोकांच्या एकात्मकतेच्या सहजीवनाशी निगडीत असल्याचे सेल्बी प्रतिपादन करीत होते. दुसरीकडे टिळक गुरूंच्या सन्मानाची भाषा करताना, आमच्या धर्मशास्त्रात पित्यापेक्षा गुरुस अधिक मान द्यावा असे म्हटल्याचे  सांगतात. ज्ञानासारखी जगात दुसरी कोणतीही पवित्र वस्तु नाही; पण स्वार्थासाठी ज्ञानाच्या पुंजीचा विक्रम करण्यास जेव्हा एखादा मनुष्य तयार होतो तेव्हा त्याच्या ज्ञानास शुध्द व पवित्र ज्ञानाची किंमत देणे म्हणजे हिमालयातून गोमुखाच्या द्वारे पडणार्‍या गंगोदकांची  गटारातील पाण्याशी तुलना करणे होय ! असेही म्हणताना दिसतात.